Men ziet het Interbellum vaak als een tijd van rust en wederopbouw, de tijd waarin men streefde naar vrede, in plaats van opnieuw een wereldoorlog. Dit beeld is echter maar één kant van de medaille, aangezien het tevens de tijd was van de economische crisis in Amerika en de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog. Veel schrijvers proberen de positieve kanten van het Interbellum te benadrukken, terwijl juist de negatieve kant van het Interbellum, in de vorm van dystopische voorstellingen van de wereld, de negatieve kant van het menselijk bestaan prachtig belichten. Het zijn juist deze verhalen die ons een kijkje geven in de menselijkheid van het bestaan.

De geschiedenis geeft ons twee prachtige voorbeelden in literaire werken die tot op de dag van vandaag toe te passen zijn op onze eigen wereld en het eigen mensbeeld. Zijn deze boeken dan een aanklacht tegen deze wereld waar wij in leven? Ja, aangezien het ons probeert te laten zien waar het mis gaat. We zien in een uitvinding vaak alleen de positieve kanten en vergeten dat het ook veel negatiefs met zich mee kan brengen. Een simpel voorbeeld is de lopende band. Een goede, perfecte uitvinding zal je denken, want het heeft onze maatschappij verbeterd en versneld. Maar is dit wel zo?

Henry Ford:

Oktober 1908, de Ford Motor Company belooft in een krantenadvertentie een krachtige, snelle en solide auto, die tevens goedkoop was en dus bereikbaar was voor iedereen met een redelijk salaris. Ford groeide uit tot een begrip en in 1914 introduceerde hij de lopende band, waardoor veel werk uit handen werd genomen en de werknemers konden blijven staan voor het werk wat ze deden. ‘Studeerkamergeleerd zeggen dat monotoon werk slecht is voor lichaam en geest, maar ondanks al hun grondige studies ben ik geen enkel geval tegengekomen van een arbeider die er vanwege dit werk geestelijk op is achteruitgegaan’, schreef Ford in een reactie op de kritiek die hij ontving op zijn ‘vinding’. Voortaan kon zelfs iedereen met zijn of haar twee handen meebouwen aan een nieuwe toekomst.

Henry Ford – Bedenker van de Lopende Band

We maken een gedachtesprong, waarbij we het positieve omkeren naar het negatieve. Ford roept dat voortaan iedereen een plaats heeft in de wereld en zelfs mensen met een minder bedeeld intellect werk kunnen vinden, zolang ze hun handen maar kunnen gebruiken. Waarom zou hij zijn lopende band dan niet kunnen toepassen op de mensheid? Iedereen en alles op de juiste plek, de juiste persoon met de juiste capaciteiten voor het juiste werk? Ford bouwt zijn idee uit en de overheid begint mensen te ‘kweken’ voor bepaalde doeleinden, zodat overbodige scholing niet langer plaats vindt en er enkel nog gewerkt wordt met mensen die perfect zijn voor de baan. Welkom in de wereld van het decanteren van de mensheid.

Aldous Huxyley:

Aldous Huxley schrijft over deze situatie in zijn boek ‘ Heerlijke Nieuwe Wereld’. De evolutionaire processen zijn doorgeslagen, aangezien foetussen van te voren letterlijk geconditioneerd worden voor het werk waar ze voor zijn bedoeld. Kinderen die later lage, vervelende baantjes opvullen worden dom gemaakt door alcohol toe te voegen aan hun bloed, kinderen die slim moeten worden en intellectuele banen moeten vervullen krijgen juist extra stimulansen en training. Mensen worden geclassificeerd als Alfa’s, Delta’s, Gamma’s of Epsilons. De directeur van het kweekcentrum spreekt daar zelfs vol lof over:  ‘Wat we ook doen, is predestineren en conditioneren. Wij decanteren onze baby’s als toekomstige rioolwerkers of toekomstige … toekomstige directeuren van kweekcentra’.

Heerlijke Nieuwe Wereld – Een aanklacht tegen Ford

De inwoners van deze wereld leven onder invloed van Soma (een drug), doen waar ze voor geboren zijn en denken dat het leven perfect is. Buiten de wereld van Decanteren bestaat enkel de Wildernis, waar mensen op de natuurlijke manier worden geboren en leven in prehistorische omstandigheden.  Een schril contrast, waar wij vaak niet eens bij stil staan. Huxley brengt in de loop van zijn boek een Wilde (uit de Wildernis) in de perfecte stad van de ‘Nieuwe Wereld’, waardoor de samenleving compleet ontwricht raakt. De Wilde kan namelijk niet wennen aan het leven in de wereld van Ford en slaat door, waarbij hij aan het einde van het boek kiest voor zichzelf en niet voor de geconditioneerde werkelijkheid waar de staat hem in wil duwen.

Een schril contrast, maar zeker niet de enige aanklacht tegen de Lopende Band, aangezien het mensen inderdaad niet meer uitdaagt, maar enkel en alleen conditioneert voor het aandraaien van een schroefje. De wereld is niet geworden wat Huxley beschrijft, maar het laat ons wel nadenken over onze eigen maatschappij. De wereld draait immers om consumptie, status en doelen behalen, waarbij we alles in het werk stellen om onze doelen te bereiken, zelfs als dat inhoudt dat we over ‘lijken moeten gaan’.

George Orwell:

Niet alleen uitvindingen zijn bekritiseerd tijdens het Interbellum, want ook regimes, regeringen en bepaalde bewegingen worden genadeloos neergesabeld in de literatuur uit het Interbellum. Een aanklacht tegen de bewegingen die we zagen in Rusland, Italië en Duitsland zien we terug in een ander standaardwerk.  Rusland, 1917, Lenin ontketent de Russische Revolutie; Italië, 1922, Mussolini dreigt met een Mars naar Rome; Duitsland, 1933, Hitler wordt (legaal) aangesteld als Rijkskanselier. We maken opnieuw een gedachtesprong. Stel je een wereld voor, waarbij deze drie mogendheden hun gang konden gaan, zelfs contact kregen met China, en samen met een Mao-achtig persoon een superstaat creëren, één waarin alles goed en perfect is. De burgers hoeven nergens over na te denken, aangezien de staat voor hen denkt. De leider, Grote Broer, weet immers alles, heeft het altijd bij het rechte eind en voert oorlog voor en namens de burger. Welkom in de wereld van 1984, een wereld waarin privacy een algemeen verloren goed is. 1984, het boek geschreven door George Orwell, de schrijver van het, door de gemiddelde middelbare scholier verguisde boek, Animal Farm (een aanklacht tegen het Communisme), doet een boekje open over de denkwijzen binnen het Totalitarisme.

Binnen een totalitaire staat heb je twee soorten mensen. De eerste is de onderdanige burger zoals wij ze kennen uit de geschiedenisboekjes. Ze doen wat hen wordt opgedragen, buigen het hoofd naar de dictator en huilen op commando. Naast de onderdaan heb je het verzet. Dit kan stil en onzichtbaar zijn, maar ook openlijk. In 1984 gaat het om het tweede type mens, het verzet, waarbij hij drie stadia door maakt. Het eerste is ‘Ontkenning’, waarbij de burger leeft in de maatschappij waarin hij is geboren, ziet wat er mis is, maar er eigenlijk niet tegen in durft te gaan en daarom in een staat van ontkenning terecht komt, waarbij hij strijdt tegen zijn eigen gevoelens van haat en afgunst. Veel burgers in Rusland, Italië en Duitsland waren het helemaal niet eens met het gedachtegoed wat werd geproclameerd, maar wat doe je er tegen?

Het Totalitaire Systeem onder Grote Broer

Op een gegeven moment knapt er iets in een zo’n burger. Hij/zij kan het niet langer aanzien dat zijn buren, vrienden of familieleden worden afgevoerd, te werk worden gesteld of worden geïndoctrineerd met een gedachtegoed wat niet past bij de eigen normen en waarden, waardoor ze in een staat van ‘Opstand’ terecht komen, aangezien de burger door zijn ontkenningfase heen is en in ziet dat hij iets moet doen om de staat van de wereld te veranderen. Zeker als hij er achter komt dat er meerdere personen zijn met dezelfde visie als hij, wordt de staat van opstandigheid alleen maar groter, want hoe meer zielen, hoe meer vreugde.. niet?

Interbellum:

Wij als historici weten hoe moeilijk het is om een dictatoriaal systeem te breken. Er is vaak veel moeite, kracht en opoffering voor nodig, waardoor de gewone mens vaak terecht komt in een derde fase, namelijk de staat van ‘Acceptatie’, waarin de burger zijn hoofd moet buigen naar het systeem wat hij bevochten heeft en er achter komt dat het voor de kleine man onmogelijk is te winnen volgens de spelregels die worden gemaakt.

Leefden de burgers in het Interbellum met dezelfde angst als ik hierboven heb beschreven? Dat is niet te achterhalen, maar nee, waarschijnlijk niet. Het hele idee dat uiteengezet wordt in 1984 is namelijk niet de werkelijkheid geworden. In ieder geval niet zoals Orwell het beschrijft. De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de opkomst van de meeste Totalitaire Staten (afgezien van Rusland en indirect Spanje), waardoor er nooit een superstaat gevormd is, waarin alle privacy verdwenen is, of toch?

Het Interbellum waarschuwde ons eigenlijk tegen de verdorvenheid van de mens. Leven wij nu immers niet in een wereld waarin iedereen in hokjes wordt geplaatst en het individualisme overheerst? Zolang het met mij goed gaat, gaat het goed met de wereld is de standaardnorm geworden. Orwell schetst in zijn boek een vrij negatieve wereld waarin individuele vrijheid en privacy niet meer bestaan en deze norm de basis vormt voor de mensheid. Met de komst van het internet gaan ook wij langzaam maar zeker die kant op, waardoor wij gekneed worden tot een hersenloze grijze massa, geconditioneerd voor het baantje dat wij dagelijks uitvoeren, net zo lang tot we worden vervangen door iemand die het goedkoper en sneller kan.

Wat deze verhalen ons willen vertellen is dat we moeten stoppen met het predestineren en conditioneren van mensen, leerlingen, kinderen en de mensheid in zijn algemeenheid. Het Interbellum was, naast al het negatieve dat ik net beschreef, een tijd van vrede en innovatie, waarin de mens ruimte kreeg voor ontwikkeling en men niet bezig was met hoeveel vrienden hij of zij had. Laten we de waarschuwing die de schrijvers ons meegeven daarom meenemen en koesteren, zodat we allemaal kunnen streven om onze eigen dromen en idealen te behalen.

Het is immers niet afhankelijk van de regering of je ouders welke studie jij graag wil doen of welke baan je na wil jagen, we moeten juist vertrouwen in ons eigen kunnen. Maatschappelijke druk is verderfelijk, en enkel door zelf te werken aan je persoon kan een mens gelukkig worden, aldus Nietzsche. Door deze visie worden beide kanten van de medaille, genaamd het Interbellum, belicht en kunnen we er voor zorgen dat we menselijk blijven en niet vervallen in hersenloze slaven van de maatschappij, voorbestemd en afgestompt, levend in een eeuwig Interbellum genaamd het leven.   – Nick de Reiger

Origineel verschenen in de Filippides, tijdschrift van de lerarenopleiding geschiedenis aan hogeschool Windesheim in mei 2013.

Meer lezen over Interbellum Literatuur:

• George Orwell – 1984
• Aldous Huxley – Brave New World/Heerlijke Nieuwe Wereld